معرفی مجلۀ نامۀ بهارستان

نویسنده: نگار شریعت‌نیا

براساس آنچه سردبیر مجله‌ی نامه‌ی بهارستان در شماره‌ی نخست آن عنوان کرده است: «نامه‌ی بهارستان مجله‌ای پژوهشی و تخصصی در باب نسخه‌شناسی و نسخه‌پردازی است که برای نخستین بار با هدف ترغیب و تشویق پژوهشگران و با انگیزه‌ی تحقیق علمی- راهبردی پیرامون شناسایی، حفظ، نگهداری، ترمیم، احیا، نقد و معرفی و موضوعات دیگر در زمینه‌ی نسخه‌ها و اسناد خطّی فراهم آمده است». محورها و موضوعات کلی مورد مطالعه در این مجله نسخه‌شناسی، نسخه‌نویسی، سند و سندشناسی، کتاب‌شناسی، فهرست‌نگاری، کتابداری، نسخه‌های خطی اسلامی و عربی، کتاب‌پردازی، ابزارهای نگارش، حفاظت و مرمت نسخه‌های خطی و اطلاع رسانی در زمینه‌های یاد شده است. در کنار اهداف یاد شده نقد و معرفی و گزارش و خبر نیز بخشی از شمارگان مجله‌ی نامه‌ی بهارستان را شامل می‌شود.

این مجله برای اولین بار در بهار-تابستان سال ۱۳۷۹ هجری شمسی مقارن با ۱۴۲۱ هجری قمری شماره‌ی نخست خود را وارد بازار کرده است. صاحب امتیاز آن کتابخانه، موزه و مرکز اسناد شورای اسلامی است و مدیر مسئول آن سید محمدعلی احمدی ابهری بوده است. مشاوران علمی شامل ایرج افشار، عبدالحسین حائری، نجیب مایل هروی، احمد منزوی، علینقی منزوی و عارف نوشاهی بوده‌اند.

در این فرصتِ پیش آمده تلاش بر این است تا با معرفی مقالات چاپ شده در حوزۀ نسخه‌شناسی و متن‌پژوهی به علاقمندان این حوزه‌ی مطالعاتی کمک کنیم تا به واسطه‌ی آشنایی بیشتر با مراجع و منابع موجود در مسیر پژوهش خود گام‌های موثرتری بردارند.

مروری اجمالی بر نامۀ بهارستان، شمارۀ ۱ (1379)

نویسنده: نگار شریعت‌نیا

1.رساله‌ای در آداب کتابت

علی گنجیان

این مقاله مروری است بر کتاب رساله‌ای در باب آداب کتابت و خوش‌نویسی از ابوحیان توحیدی فیلسوف قرن چهارم و پنجم هجری که رونویسی کتاب‌ها (ورّاقی) شغل اصلی او بوده ‌است. ابوحیان در این رساله، که در باب خوش‌نویسی خط عربی است، مطالبی در کتابت و انواع قلم و تراش قلم و نیز محاسن آموختن خطّ خوش آورده است و بخش اعظم آن نقل قول از بزرگان و ذکر احادیث در باب خطّ است.

کلیدواژه‌ها: خوش‌نویسی عربی، کتابت، نسخه‌پردازی

2.مفاهیم و اصطلاحات در نسخه‌پردازی شعر فارسی

نجیب مایل هروی

در این مقاله مفاهیم و اصطلاحات فنی و علمیِ حوزۀ نسخه‌پردازی و کتاب‌آرایی، که به ادبیات و شعر فارسی نفوذ کرده است و شاعران و نویسندگان بسیاری برای خلق تصاویر زیبای شاعرانه از آن‌ها بهره جسته‌اند، و چندین نمونه از ابیات فارسی تحلیل و نقد و بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها: اصطلاحات نسخه‌پردازی، اصطلاحات کتاب‌آرایی، ادبیات فارسی، شعر فارسی

3.عوامل انسانی میان متن و خواننده: اجازه در نسخه‌های خطی عربی

یان یوست ویتکام

مترجم: محمدعلی احمدی ابهری

اجازة السماع، از اصطلاحات علم حدیث بوده و به این معناست که شیخ به راوی اجازه و اذن دهد تا شنیده یا کتاب روایی او را نقل کند. اجازه یکی از ویژگی‌های برجستۀ نسخه‌های خطی عربی هم هست که ویتکام در این مقاله به آن پرداخته‌ و در نهایت طرحی برای گردآوری و تجزیه و تحلیل «اجازة السماع»ها در نسخ‌ خطّی پیش نهاده است.

کلیدواژه‌ها: نسخه‌های خطی عربی، اجازه.

4.شاهنامۀ فردوسی و نسخۀ ‌خطّی کتابخانۀ ملّی فلورانس

برات زنجانی

نسخۀ خطی شاهنامۀ کتابخانۀ فلورانس (۶۱۴ ق) در حال حاضر قدیمی‌ترین نسخۀ خطی شاهنامه به شمار می‌آید. شناخت این نسخه و نقل نظریات گوناگون پیرامون اعتبار آن موضوع این مقاله است.

کلید واژه‌ها: نسخۀ خطی، شاهنامۀ فردوسی، کتابخانۀ فلورانس

5.کتابخانۀ چستربیتی ایرلند و دست‌نویس‌های اسلامی

احمدرضا رحیمی ریسه

این مقاله شامل خلاصه‌ای از شرح زندگی سر آلفرد چستربیتی، مؤسس کتابخانۀ چستربیتی، و تقسیم‌بندی آثار کتابخانه در فهرستی موجز است از دست‌نویس‌های عربی، دست‌نویس‌های فارسی، دست‌نویس‌های ترکی و کردی و یک دست‌نویس به ترکی جغتایی.

کلیدواژه‌ها: نسخۀ ‌خطی، کتابخانۀ چستربیتی

6.ویژگی‌های فنّی کتاب‌های چاپ سنگی دوران ناصری

شیوا کوکلان

همانطور که از عنوان مقاله بر می‌آید، خصوصیات کتب چاپ سنگی و آرایش‌ فنّی آن‌ها مهم‌ترین دغدغۀ نویسندۀ این نوشته است. در این مقاله، آرایش و تزئینات صفحات مهم کتاب بررسی شده است؛ شامل بخش‌هایی چون صفحۀ آغازین یا فاتحۀ کتاب، صفحۀ فهرست مطالب، صفحۀ عنوان، صفحۀ سرلوح، صفحۀ آخر.

کلیدواژه‌ها: کتاب چاپ سنگی، عصر ناصری.